سؤزوموز

خوراسان ارنلرى- پيران خراسان: خواجه (خوجا) دخانى.

خواجه دخانى (خوجا دخخانى): از تركان خراسان. زيسته به سده 13 ميلادى. بانى شعر كلاسيك تركى در آسياى صغير٫ نخستين شاعر ادبيات ديوانى تركى در تركيه٫ آغازگر شعر غيردينى در ادبيات كلاسيك تركى آناتولى. "عشق" مهمترين تماى سروده هاى دخانى است.

شاعر بزرگ خوجا دخانى در اواخر قرن سيزده و اوايل قرن 14 همزمان با سلطنت سلطان علاءالدين اول سلجوقى و نيز آخرين سلطان سلجوقى علا ءالدين كيقباد سوم (1298-1301) زيسته است. خوجا دخانى كه نخستين نماينده ادبيات ديوانى و كلاسيك تركى در آسياى صغير و همچنين آغازگر شعر غيردينى تركى در آناتولى بشمار ميرود٫ اصلا از تركهاى خراسان ميباشد كه از موطن خويش به پايتخت دولت تركى سلجوقى در قونيه تركيه امروزى مهاجرت نموده و در آنجا اسكان گرفته بود. آنگونه كه از قصيده اى كه به سلطان اتحاف نموده و نيز از برخى از غزليات وى بدست مي آيد٫ وى در زمان كيقباد از خراسان به آناتولى آمده٫ در آنجا شهرتى عظيم كسب نموده و پس از مورد توجه سلطان علاءالدين كيقباد سوم قرار گرفتن٫ به دربار وى دعوت و در آنجا به خدمت پرداخته است و حتى در برهه اى٫ جهت بازگشت به موطن خويش خراسان از سلطان كيقباد كسب اجازه نموده است (از اينكه آيا دخانى به قصد خود عمل كرده و موفق به بازگشت به خراسان شده است يا نه اطلاعى در دست نيست).

خواجه دخانى به درخواست و امر علاءالدين كيقباد و بنام وى شاهنامه اى سلجوقى به اسم سلجوقنامه در بيش از 20000 بيت و به زبان فارسى تاليف نموده بود كه به روزگار ما نرسيده است. با اينهمه شهرت خواجه دخانى بيش از اشعار فارسى وى مديون غزليات تركى اش مي باشد. آثارى كه از وى تا به امروز آشكار شده عبارت از قصيده و غزل هايى است كه در ضمن نخستين نمونه هاى شعر كلاسيك تركى سروده شده در خاك تركيه امروزى نيز محسوب مي شوند. وى در عين حال نخستين شاعر ترك در آسياى صغير است كه در موضوعات غير دينى (لادينى) و دنيوى به سرودن و آفرينش آثار ادبى پرداخته است. اهميت شعر دخانى نيز در همين است كه بدون تماس با موضوعات و مفاهيم دينى-عرفانى- صوفيانه و اخلاقى٫ و بدور از مفاهيم زهد و تمايلات ديداكتيك٫ طبيعت٫ عشق٫ شراب٫ احساسات انسانى و موضوعات غير دينى را به طرزى بسيار بديعى ترنم نموده است.

از اشعار خواجه دخانى تا به امروز 17 غزل و يك قصيده بيادگار مانده است. زبان خواجه دخانى٫ هر چند عموما به شكل تركى آناتولى قديم توصيف مىشود٫ در واقع تركى غربى مشترك قرن سيزده يعنى پيش از آنكه زبان تركى در غرب به شكل كنونى آن به سه گروه لهجه هاى تركى (تركيه٫ آزربايجان و خراسان) تقسيم شود است و از اينرو ميبايست كه در تاريخ زبان و ادبيات تركى آذربايجان-ايران-خراسان نيز تدقيق و گنجانده شود. شعر تركى دخانى نه تنها از نظر حسيات٫ مفاهيم و مضامين در حد كمال ميباشد بلكه از جهت شيوه پرداختن به آنها٫ تكنيك و نظم و اسلوب زبانى نيز بسيار محكم ٫غنى٫ بىنقص و تميز است. بى شك خواجه دخانى خراسانى كه شهرتش تا قرون 16 نيز ادامه داشته٫ يكى از بزرگترين هنرمندان عصر خود بشمار ميرود.

گراميداشت اين شخصيت بزرگ ادبى و خدمت بيمانند وى به زبان و ادب تركى در وطن خويش ايران٫ از سوى ادبا و فرهنگيان ترك٫ مراكز و انجمنهاى ادبى فرهنگى تركى در سراسر كشور بخصوص تركهاى خراسان و مقامات اين خطه٫ (كه به تعبيرى زايشگاه زبان و فرهنگ و باورهاى اعتقادى تمام تركهاى ايران و آزربايجان و تركيه مىباشند) بيشك اقدامى گرچه اهمال شده٫ ولى بسيار مقبول و بجا شمرده خواهد شد.

غزل- خواجه دخانى خراسانى-قرن سيزده ميلادى

عجب بو درديمين درمانى يوخ مو؟Əcəb, bu dərdimin dərmanı yox mu?
يا بو صبر ائتمه يين اورانى يوخ مو؟Ya bu səbr etməyin oranı yox mu?

يانارام موملايين باشدان آياغا٫Yanaram mumlayın başdan ayağa
نه دير٫ بو يانماغين پايانى يوخ مو؟Nədir? bu yanmağın payanı yox mu?

گوله ر دوشمن منيم آغلاماغيما٫Gülər düşmən mənim ağlamağıma
عجب٫ شول كافيرين ايمانى يوخ مو؟Əcəb, şol kafirin imanı yox mu?

دليبدير جيگريمى غمزه ن اوخو٫Dəlibdir cigərimi qəmzən oxu
آرا٫ اوره كده گؤر پئيكانى يوخ مو؟!Ara, ürəkdə gör peykanı yox mu?

سو كيمى قانيمى تورپاغا قاردين٫Su kimi qanımı torpağa qardın
نه سانيرسين٫ غريبين قانى يوخ مو؟Nə sanırsın, qəribin qanı yox mu?

جمالين حوسنونه مغرور اولورسون٫Cəmalın hüsnünə məğrur olursun
كمال-ى حوسنونون نوقصانى يوخ مو؟Kəmal-ı hüsünün nuqsanı yox mu?

به ييم! دخانى´يه اؤلمه زدن اؤندن٫Bəyim! Dəxxani'yə ölməzdən öndən
تاپينا ائرمه يين ايمكانى يوخ مو؟Tapına erməyin imkanı yox mu?
---------------------------------------------

مو؟ MU: آيا؟
اورانOran: اندازه و نسبت
موملايينMumlayın: مانند شمع
شولŞol: اين
اوخOx: تير
آرا:Ara بجوى
قاردينQardın: آميختى
سانيرسين: Sanırsınگمان مىكنى
اؤندنÖndən: پيش از
تاپىTapı: حضور
ائرمكErmək: وصول

گئرچه يه هو !!!!